Ω γλυκύ μου έαρ, γλυκύτατόν μου Τέκνον, πού έδυ σου το κάλλος;
Ω γλυκιά μου άνοιξη, γλυκύτατο μου παιδί, πού έδυσε η ομορφιά σου;
Η Μεγάλη Παρασκευή είναι η μέρα που γίνεται η κορύφωση του Θείου Δράματος, όπου κορυφώνονται τα Πάθη του Χριστού και γίνεται η σταύρωση του Χριστού το ξημέρωμα τις ίδιας μέρας.
Στο περίφημο Πράδο της Μαδρίτης ο διάσημος πίνακας του Ραφαήλ (1514-16). Η πολυζωγραφισμένη σκηνή όπου ο Ιησούς πέφτει καθώς κουβαλά το σταυρό του προς το όρος του Γολγοθά. Η αγωνία της μητέρας του Μαρίας δεξιά που φανερά υποφέρει και αγωνιά, θέμα κι αυτό συχνό και αγαπημένο πολλών ζωγράφων.
Τελείται η «Ακολουθία των Παθών» και θυμόμαστε και βιώνουμε τα Σωτήρια και φρικτά Πάθη του Κυρίου και Θεού μας. Δηλαδή:Τα πτυσίματα, τα μαστιγώματα. τις κοροϊδίες. τους εξευτιλισμούς ,τα κτυπήματα, το αγκάθινο στεφάνι και κυρίως την σταύρωση και τον θάνατο του Χριστού μας.
Μέχρι λίγο πριν τις 11:00 το πρωί τελείται η λειτουργία των Μεγάλων Ωρών όπου οι γυναίκες μοιρολογούν και κλαίνε για τον Χριστό ενώ άλλοι προσκυνούν και αποτείνουν φόρο τιμής στον σταυρωθέντα Χριστό. Απ' τα ξημερώματα τις ίδιας μέρας ετοιμάζεται ο επιτάφιος και τελείται ολονυχτία στις περισσότερες εκκλησίες της Ελλάδας. Αρχικά ψάλλονται οι Μεγάλες Ώρες, που περιέχουν ψαλμούς, τροπάρια, Αποστόλους, Ευαγγέλια και Ευχές.
Μιχαήλ Άγγελος: «Πιετά»
Μιχαήλ Άγγελος: «Πιετά»
Όλη την ημέρα οι καμπάνες χτυπούν πένθιμα σε όλη την Ελλάδα και παραδοσιακά απαγορεύεται πάσα εργασία και γίνεται αυστηρότατη νηστεία και απαγορεύεται και η κατάποση του λαδιού. Στη συνέχεια ψάλλεται ο Εσπερινός της Μεγάλης Παρασκευής και γίνεται η Αποκαθήλωση του Εσταυρωμένου.
Ακολούθως, τοποθετείται στο Ιερό Κουβούκλιο ένα ύφασμα πάνω στο οποίο έχει κεντηθεί ή ζωγραφιστεί ο Χριστός, νεκρός. Το ύφασμα αυτό λέγεται Επιτάφιος. Σε πολλές περιοχές της Ελλάδας εκείνη τη μέρα, φτιάχνεται ένα ομοίωμα του Ιούδα το οποίο είτε καίγεται είτε πυροβολείται και εν συνεχεία καίγεται. Επίσης την ίδια μέρα πολλοί πιστοί επισκέπτονται τους τάφους συγγενών και φίλων ή πραγματοποιείται η εκταφή των νεκρών αν έχει περάσει το απαιτούμενο διάστημα.
Το βράδυ ψάλλεται ο όρθρος του Μεγάλου Σαββάτου και η υμνολογία είναι σχετική με την ταφή του Χριστού από τους Ιωσήφ και Νικόδημο και την κάθοδο της ψυχής του στα σκοτεινά βασίλεια του Άδη.
"Όταν ο Κύριος απέθανε το σώμα Του μπήκε στον τάφο, η δε ψυχή του ενωμένη με την Θεότητά του κατήλθε στον Άδη και αφού τον νίκησε απελευθέρωσε τις ψυχές. Και την τρίτη ημέρα ενώθηκε και πάλι η Ψυχή με το Σώμα και το Σώμα «Ανέστη εκ Νεκρών». Έτσι νικήθηκε ο Άδης και ο θάνατος."
Κατά τη διάρκεια της ακολουθίας ψάλλονται σε τρεις στάσεις (μέρη) τα λεγόμενα Εγκώμια, μικρά τροπάρια πολύ αγαπητά στο λαό, αγνώστου ποιητού. Τα πιο γνωστά:
- «Η ζωή εν τάφω…»
- «Άξιον εστί μεγαλύνειν…»
- «Αι γενεαί πάσαι…»
- «Ω γλυκύ μου Έαρ
Ω Γλυκύ μου Έαρ, Ειρήνη Παππά, Vangelis Παπαθανασίου
Στη συνέχεια γίνεται η Περιφορά του Επιταφίου, εκτός του ναού και στα όρια της Ενορίας.
1. Πολλά και ενδιαφέροντα έθιμα τελούνται από άκρη σε άκρη σε όλη την Ελλάδα.Θέλεις να μάθεις;
Λόγω του πένθους της ημέρας οι νοικοκυρές δεν ασχολούνται με τις δουλειές του σπιτιού, αποφεύγοντας ακόμη και το μαγείρεμα. Με λουλούδια που μαζεύουν ή αγοράζουν πηγαίνουν στις εκκλησίες και στολίζουν τον Επιτάφιο. Αγριολούλουδα, παπαρούνες, βιολέτες, μαργαρίτες, δενδρολίβανα, σκυλάκια, ανεμώνες, πασχαλιές, κρίνους, άνθη λεμονιάς, τριαντάφυλλα κ.α. πλέκονται σε στεφάνια και γιρλάντες και ο Επιτάφιος γίνεται όλος μια κορόνα από άνθη, ενώ παράλληλα ψέλνουν το μοιρολόγι της Παναγίας. Τα λουλούδια του Επιταφίου ονομάζονται Χριστολούλουδα, Σταυρολούλουδα και τους αποδίδεται μεγάλη θαυματουργός Δύναμη. Παλιότερα, οι γυναίκες έφτιαχναν με αυτά φυλαχτά για τους ναυτικούς, ενώ ορισμένοι τα χρησιμοποιούσαν και σαν γιατρικό για τον πονοκέφαλο.
Όταν ολοκληρωνόταν ο στολισμός, οι πιστοί προσκυνούσαν ενώ πέρναγαν τα παιδιά από κάτω «για να τους αγγίξει η χάρη». Το απόγευμα στην περιφορά του πιστοί ακολουθούν σε πομπή ενώ πολύς κόσμος περίμενε ολόγυρα για να προσκυνήσει καθώς γυναίκες έραιναν την πομπή με αρώματα. Αλλού, κατά την περιφορά του Επιταφίου στους δρόμους της πόλης ή του χωριού έκαναν τρεις φορές το γύρω της εκκλησίας. Άλλοτε όταν υπήρχαν περισσότερες από μία εκκλησίες, οι Επιτάφιοι συγκεντρώνονταν στην κεντρική πλατεία και έψαλλαν όλοι οι πιστοί θρήνους.
Υπάρχει μια παράδοση στην Εκκλησία μας όπου τελείται ένας τελετουργικός «Σεβασμός του Σταυρού», μερικές φορές ονομάζεται «έρποντας προς το Σταυρό», χαρακτηριστική ιεροτελεστία της Μεγάλης Παρασκευής. Κλήρος και άνθρωποι γονατίζουν και φιλούν έναν εσταυρωμένο τοποθετημένο πάνω στα σκαλιά του ιερού. Μετά από αυτήν την τελετή, ο Άρτος της Μετάληψης, τοποθετείται στο Βωμό για τη Λειτουργία των Προηγιασμένων. Ακολουθεί μια Τρίωρη Λειτουργία, όπως είχε αρχικά εκτελεστεί από τους Ιησουΐτες, και συνεχίζεται έως σήμερα σε πολλές εκκλησίες.
Στην Όλυμπο Καρπάθου τη Μεγάλη Παρασκευή, μαυροφορεμένες όλες οι γυναίκες, στολίζουν τον Επιτάφιο. Τοποθετούν στο στολισμένο με όλα τα λουλούδια και τα χρώματα της άνοιξης ξύλινο κιβούρι τις φωτογραφίες των προσώπων που έφυγαν εκείνη τη χρονιά και καρφιτσώνουν μαζί τους μαντινάδες αφιερωμένες στη μνήμη τους. Ο Επιτάφιος μπαίνει στην εκκλησία κι εκείνες βγάζουν τις μαντίλες τους, λύνουν τα μαλλιά τους και θρηνούν για τον Χριστό και τους εκλιπόντες αγαπημένους τους.
Στη Χίο, τη Μεγάλη Παρασκευή που γυρίζουν τον Επιτάφιο, σταματούν στις διασταυρώσεις και μνημονεύουν. Επίσης οι πόρτες των σπιτιών τους μένουν ανοιχτές, για να μπει μέσα η Θεία Χάρη. Οι άνθρωποι πηγαίνουν νωρίτερα και τοποθετούν χώμα στα σημεία που θα σταματήσει ο επιτάφιος. Μόλις τελειώσει η λειτουργία, πηγαίνουν και παίρνουν από εκείνο το χώμα και το σκορπούν στο σπίτι για να χαθούν οι κοριοί.
Στην Κρήτη, τρώνε νερόβραστα φαγητά με ξύδι, σαλιγκάρια βραστά, των οποίων το ζουμί μοιάζει με ξύδι. Στο Κατσιδόνι Κρήτης, την ώρα που ο παπάς λέει στην εκκλησία, «εν καλάμω» κάνουν σταυρούς από καλάμι για να διώξουν τους ποντικούς από τα κουκιά. Στην Ανατολική Κρήτη, την ώρα που ο παπάς ψέλνει το πρώτο ευαγγέλιο, της Μεγάλης Παρασκευής, η παπαδιά βαστά αλεύρι και νερό, κάνει προζύμι με τις ευχές του Ευαγγελίου και το προζύμι ανεβαίνει.
Ξεχωριστή σημασία έχει και η συνήθεια των Σερραίων γυναικών, να τοποθετούν στη διάρκεια της περιφοράς του Επιταφίου, πάνω σε τραπέζι μπροστά από το κατώφλι της Εξώπορτας, την εικόνα του Εσταυρωμένου ανάμεσα σε άνθη, αναμμένα κεριά και θυμιάματα. Δίπλα τοποθετούν ένα πιάτο με χλόη φακής, ή κριθαριού, την οποία έχουν φυτέψει για αυτό το σκοπό, κάποια ημέρα της Μεγάλης Σαρακοστής. Το έθιμο συναντάται και σε άλλες περιοχές και θυμίζει τους Κήπους του Αδώνιδος. Στη γιορτή του Αδωνη, οι γυναίκες ντυμένες πένθιμα, τοποθετούσαν επάνω σε νεκροκρέβατο κέρινα ομοιώματα του Αδωνη, γύρω από τα οποία έβαζαν άνθη και τους λεγόμενους "κήπους" δηλαδή γλάστρες όπου είχαν φυτέψει μάραθα ή άλλα φυτά, που γρήγορα μαραίνονται, αλλά και γρήγορα ξανά ανθίζουν. (για να συμβολίζουν, την πρόωρα μαραμένη νεότητα του Αδωνη). Όπως στα κεριά της Μεγάλης Πέμπτης, έτσι και στα λουλούδια του Επιταφίου, (Χριστολούλουδα, Σταυρολούλουδα) αποδίδεται μεγάλη θαυματουργός Δύναμη. Σε πολλούς μάλιστα τόπους, η διανομή τους γίνεται από τον ίδιο τον ιερέα. Ορισμένες φορές, εντελώς άτοπα στη θρησκευτική αντίληψη, μπαίνει και το μαγικό στοιχείο. Τα λουλούδια δηλαδή του Χριστού, για να έχουν δραστικότερη ενέργεια πρέπει να τα κλέψουν !!
Στην Ίο την κατά την περιφορά των δύο επιταφίων των Ενοριών του νησιού, τα Εγκώμια ψέλνονται από χορωδίες γυναικών και κοριτσιών ενώ μετά την αποκαθήλωση οι νέοι του νησιού παίζουν ένα παιχνίδι με μικρές σιδερένιες κόκκινες και πράσινες μπάλες χωρισμένοι σε δύο ομάδες. Το παιχνίδι μοιάζει με το γαλλικό πατάνγκ.
Στην Κορώνη, ούτε φωτιά ανάβουν, ούτε μαγειρεύουν, ούτε μπουκιά βάζουν στο στόμα τους. Κάποιοι βάζουν σε ένα ποτήρι ξύδι, ρίχνουν μέσα και λίγη αράχνη και πίνουν τρεις γουλιές γιατί έτσι πότισαν και το Χριστό. Όταν κατά το μεσημέρι, γίνει η Αποκαθήλωση και εκτεθεί σε προσκύνημα η χρυσοΰφαντη παράσταση του νεκρού Ιησού, πάνω σε φορητό κουβούκλιο, τότε αρχίζει ο στολισμός του Επιταφίου. Το στολισμό κάνουν τα κορίτσια της ενορίας, με άνθη της άνοιξης: βιολέτες, μενεξέδες, τριαντάφυλλα, λεμονανθοί. Όλα τα λουλούδια πλέκονται σε στεφάνια και γιρλάντες και ο Επιτάφιος γίνεται όλος μια κορόνα από άνθη. Ακόμη στην Κορώνη, τη Μεγάλη Παρασκευή το πρωί, τα παιδιά, κρατώντας ένα σταυρό στο χέρι, γυρνούν από σπίτι σε σπίτι και λένε τα πάθη του Χριστού. Τα φιλεύουν με κουλούρια, κόκκινα αυγά ή λεφτά.
Στο Μελιγαλά, τη Μεγάλη Παρασκευή το βράδυ, ανάβουν “φουνταρίες”. Κάθε νοικοκυρά, όταν σημαίνει η καμπάνα για τον Επιτάφιο, ρίχνει μπροστά στην πόρτα του σπιτιού της δυο – τρία μάτσα κληματόβεργες και τους βάζει φωτιά. Μέχρι να βγει ο Επιτάφιος, οι κληματόβεργες έχουν πλέον γίνει θράκα. Την ώρα που o παπάς περνά έξω από το δρόμο του σπιτιού της, η νοικοκυρά ρίχνει πάνω στη θράκα μια χούφτα μοσχολίβανο και ο παπάς κάνει εκεί παραστάσιμο.
Στις Μέτρες της Θράκης, η πομπή του Επιταφίου, σταματά έξω από ένα παρεκκλήσι, όπου εκεί βρίσκεται έτοιμη η φωτιά για να καεί ο Ιούδας. Τη στιγμή που ο Ιερέας διαβάζει το σχετικό Ευαγγέλιο, ανάβουν τη φωτιά και καίνε τον Ιούδα. Παίρνουν μια χούφτα από εκείνη τη στάχτη και τη ρίχνουν στα μνήματα.
Στη Σπάρτη, όταν γυρίσουν τον Επιτάφιο, τον ξεστολίζει ο καντηλανάφτης, ο οποίος παίρνει τα κεριά και τα φυλάει. Την άλλη μέρα, τα βάζει ο παπάς σε ένα δίσκο με τα σταυρολούλουδα και τα μοιράζει στις γυναίκες. Τα λουλούδια αυτά, οι γυναίκες τα κρατούν ως φυλαχτό και όταν αρρωστήσει ένα παιδάκι βάζουν στα κάρβουνα λίγο νερό και μερικά σταυρολούλουδα και το λιβανίζουν.
Στην Πάρο, τα κεριά του Επιταφίου, τα φυλούν και όταν έχει φουρτούνα, βρέχει ή αστράφτει, τα ανάβουν να περάσει η κακοκαιρία. Ακόμα, στο εικονοστάσι, τοποθετείται και κλαδί ελιάς, που παραμένει εκεί ως αγιώτικο.
Στο Καστανόφυτο Καστοριάς, τα παιδιά του χωριού, παίρνουν από την εκκλησία το χελιδόνι, (ξύλινο ομοίωμα περιστεριού) το κρατούν με ένα ξύλο ψηλά, το στολίζουν με λουλούδια και το περιφέρουν στα σπίτια. Κατά την περιφορά μαζεύουν δώρα, αυγά κόκκινα
Στα Τελώνια της Λέσβου, οι κάτοικοι σηκώνονται τα χαράματα και γυρίζουν στα ξωκλήσια. Πρέπει να επισκεφθούν 9-13 ξωκλήσια. Ανάβουν κεριά και θυμίαμα.
Στην Θράκη, ένα σημαντικό έθιμο είναι και το «κάψιμο του Ιούδα». Σύμφωνα με το έθιμο αυτό, τα παιδιά αφού φτιάξουν το ομοίωμα του Ιούδα, το περιφέρουν από σπίτι σε σπίτι και ζητούν κλαδιά. Αυτά θα τα χρησιμοποιήσουν την Μεγάλη Παρασκευή μετά την περιφορά του Επιταφίου, όπου βάζοντάς τους φωτιά θα «κάψουν» τον Ιούδα. Συνηθίζεται μέρος της στάχτης αυτής, να παίρνουν για να την ρίξουν στα μνήματα.
Στην Ύδρα, έχουν ένα ξεχωριστό έθιμο την Μεγάλη Παρασκευή. Εκεί στην συνοικία Καμίνι, ο Επιτάφιος μπαίνει στην θάλασσα και διαβάζεται η ακολουθία του. Ξεχωριστή θέση έχουν και τα πολύχρωμα βαρελότα που φωτίζουν στην συνέχεια τον ουρανό.
Στο νησί της Ζακύνθου, ο Επιτάφιος, γίνεται με διαφορετικό τρόπο απ’ ότι στην υπόλοιπη Ελλάδα. Εκεί , σύμφωνα με ένα πανάρχαιο έθιμο, η περιφορά του Επιταφίου, γίνεται τις πρώτες πρωινές ώρες του Μεγάλου Σαββάτου, ενώ με την ανατολή του ηλίου, ο Δεσπότης σηκώνει την Ανάσταση.
Στο Λιτόχωρο το βράδυ της Μεγάλης Πέμπτης στολίζονται οι επιτάφιοι που φτιάχνονται από ανύπαντρες κοπέλες, που όλη την Σαρακοστή φτιάχνουν λουλούδια από ύφασμα. Το βράδυ της Μεγάλης Παρασκευής γίνεται στο παζάρι η συνάντηση των Επιταφίων που συνοδεύονται από χορωδίες Λιτοχωριτών, δημιουργώντας έτσι ένα εκπληκτικό θέαμα.
Στο Αιτωλικό πολλοί προσκυνητές επισκέπτονται το ναό της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, όπου βρίσκεται ο Επιτάφιος, ένα ιστορικό κειμήλιο του 13ου-14ου αιώνα.
Στη Ναύπακτο, το βράδυ της Μεγάλης Παρασκευής πλήθος κόσμου συνοδεύει την περιφορά του Επιταφίου, σχηματίζοντας πομπές, οι οποίες διέρχονται από το λιμάνι, ενώ αναμμένες δάδες και ειδικά τοποθετημένες στις τάπες του Κάστρου μας μεταφέρουν σε άλλη εποχή. Μάλιστα, στο μέσο της εισόδου του λιμανιού οι δάδες σχηματίζουν έναν μεγάλο σταυρό που φωταγωγεί ολόκληρο το λιμάνι παρουσιάζοντας μία φαντασμαγορική εικόνα μοναδικής ομορφιάς. Για την ιστορία, το συγκεκριμένο έθιμο έχει παράδοση πολλών χρόνων, η οποία συνδυάζει τη θρησκευτική μυσταγωγία με την ηρωική προσπάθεια του μπουρλοτιέρη Ανεμογιάννη να πυρπολήσει την τουρκική ναυαρχίδα στο χώρο αυτό.
2. Θέλετε να επισκεφθείτε τους πίνακες αποκλειστικά ενός μουσείου, είτε και να εστιάσετε
στη συλλογή που έχει σχέση με την αναπαράσταση συμβάντων σε σχέση meτην περίοδο του Πάσχα. Προτείνονται συγκεκριμένοι πίνακες . Για παράδειγμα η Εθνική Πινακοθήκη του
Λονδίνου έχει συγκεντρωμένους σε μια ιστοσελίδα όλους τους σχετικούς με το Πάσχα
πίνακες από διαφορετικές αίθουσες της έκθεσής της.
Η ιστορία του Πάσχα
Προσβάσιμο στο
3. Εδώ μπορείτε να δείτε πίνακες-αριστουργήματα της Αναγέννησης εμπνευσμένα από το Θείο Πάθος
4. Θέλετε να παρακολουθήσετε μία παιδική ταινία που έχει ως θέμα της τη Σταύρωση Του Ιησού Χριστού ;
πηγές: vimaorthodoxias, sansimera, newsbomb, wikipedia, teamgr, matrix24gr,thanosxo, nationgallery.org.uk
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου